Δευτέρα 31 Μαρτίου 2014

ΑΓΙΑ ΕΙΡΗΝΗ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΕΩΣ


ΑΓΙΑ ΕΙΡΗΝΗ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΕΩΣ Εδώ θα γίνει η πρώτη Πανορθόδοξη Σύνοδος το 2016 Αφιερώματα Τρίτη, 25 Μαρτίου, 2014 | 12:26
Κείμενο Dogma Newsdesk
Πριν 1633 χρόνια φιλοξένησε τις εργασίες μιας από τις σημαντικότερες Συνόδους στην ιστορία του Χριστιανισμού, την Β΄ Οικουμενική Σύνοδο της Κωνσταντινούπολης. Το 2016 θα φιλοξενήσει την Πανορθόδοξη Σύνοδο, την πρώτη ουσιαστικά Μεγάλη Σύνοδο των Ορθοδόξων Εκκλησιών μετά το σχίσμα με την Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία.



Ο ναός της Αγίας Ειρήνης στην Κωνσταντινούπολη είναι η αρχαία καθέδρα του Αρχιεπισκόπου Κωνσταντινουπόλεως και Νέας Ρώμης, ένας ναός που σήμερα δεν έχει στον τρούλο του Σταυρό, αλλά ουδέποτε λειτούργησε και ως τέμενος.

Αποτελεί ένα σημαντικό δείγμα ναοδομίας της Κωνσταντινούπολης, που υπολείπεται σε μέγεθος μόνο της Αγίας Σοφίας.


Σύμφωνα με την παράδοση, στην ίδια τοποθεσία βρισκόταν μια προγενέστερη, πολύ μικρότερη εκκλησία, που τον 4ο αιώνα ο αυτοκράτορας Κωνσταντίνος Α΄ αποφάσισε να ξαναχτίσει, διευρύνοντάς την, και την αφιέρωσε στην αγία Ειρήνη. Πριν από τα εγκαίνια της Αγίας Σοφίας το 360, και κατά τη διάρκεια της ανέγερσης της Αγίας Σοφίας τον 5ο αιώνα, η Αγία Ειρήνη λειτουργούσε ως μητροπολιτικός ναός της Κωνσταντινούπολης.

Μέχρι τον 5ο αιώνα οι δύο ναοί, Αγία Ειρήνη και Αγία Σοφία, εντάσσονταν στο συγκρότημα του Πατριαρχείου. Στη Στάση του Νίκα το 532 η εκκλησία καταστράφηκε από πυρκαγιά και ξαναχτίστηκε από τον Ιουστινιανό Α΄ (527-565) ως σταυροειδής τρουλαία βασιλική.



Μετά τις βλάβες που υπέστη από το σεισμό του 740, υπέστη εκτεταμένες επισκευές από τον Κωνσταντίνο Ε΄ (741-755).5Σήμερα τα χαμηλότερα μέρη του ναού ανήκουν στο ιουστινιάνειο κτίσμα, ενώ η ανωδομή ανήκει στη μετά το σεισμό του 740 φάση. Η εκκλησία δε μετατράπηκε ποτέ σε τζαμί αλλά χρησιμοποιήθηκε ως οπλοστάσιο από τους Οθωμανούς.

Στον εξωτερικό περίβολο του συγκροτήματος του Τοπκαπί σήμερα, στο νότιο άκρο της ευρωπαϊκής Κωνσταντινούπολης, η Αγία Ειρήνη λειτουργεί κυρίως ως αίθουσα συναυλιών, λόγω της εξαιρετικής ακουστικής και της ευρύτητας του χώρου.



Παρά το γεγονός ότι η Αγία Ειρήνη δεν κατάφερε να αποσπάσει την αναγνώριση που της άξιζε, παραμένει κατεξοχήν παράδειγμα της πρώιμης βυζαντινής αρχιτεκτονικής της Κωνσταντινούπολης και πρωτότυπο υπόδειγμα της σταυροειδούς τρουλαίας βασιλικής. Επιπλέον, ο αποσπασματικά σωζόμενος σταυρός στην αψίδα αποτελεί σημαντικό δείγμα εκονομαχικής τέχνης στην Κωνσταντινούπολη.

*Οι ιστορικές πληροφορίες για το Ναό της Αγίας Ειρήνης προέρχονται από την Εγκυκλοπαίδεια Μείζονος Ελληνισμού. Πατώντας ΕΔΩ μπορείτε να διαβάσετε την αναλυτική καταγραφή καθώς και τις σχετικές παραπομπές





ΠΗΓΗ

Πέμπτη 27 Μαρτίου 2014

Από που βγαίνει και τι σημαίνει το κάθε όνομα;!

Από που βγαίνει και τι σημαίνει το κάθε όνομα;!


Α.
Αιμίλιος, Αιμιλία: Ρωμαϊκό όνομα (από το λατινικό aemulus = ζηλωτής) που σημαίνει ο πλήρης ζήλου και δραστηριότητας. Οι Άγιοι Μάρτυρες Κάστος και Αιμίλιος μαρτύρησαν το 251 μ.Χ. στην Καρχηδόνα επί Σεπτιμίου Σεβήρου. Το μαρτύριό τους αναφέρεται από τον Άγιο Κυπριανό και τον Ιερό Αυγουστίνο. Γιορτάζει στις 22 Μαΐου.

Αίολος: Ο Δίας, τον είχε διορίσει βασιλιά ενός μυθικού νησιού. Ζούσε με τη γυναίκα του εκεί, τους έξι του γιους, (δυνατούς ανέμους) και τις έξι του κόρες (ήπιους ανέμους ή αύρες) Όταν άκουγε τους ανέμους σε συμφωνία ερχόταν σε ψυχική ευφορία. Μια τέτοια ημέρα έκανε το λάθος να παραδώσει τους αντίξοους ανέμους μέσα σε ασκούς, στον Οδυσσέα. Ό Δίας όμως θύμωσε και δεν τον ξανατίμησε με την εμπιστοσύνη του.

Αλέξανδρος, Αλεξάνδρα: (από το αλέξω = αποκρούω + άνδρας) που σημαίνει ο πρόμαχος της πατρίδας και νικητής των εχθρών. Συμβολικώς το όνομα αυτό σημαίνει ο νικητής, ο θριαμβευτής, ο εκπολιτιστής. Ο Μέγας Αλέξανδρος, ήταν ο μεγάλος στρατηλάτης, που διέδωσε τον Ελληνισμό σε όλο τον αρχαίο κόσμο.
Κατά την Ορθοδοξία υπήρξαν πολλοί μάρτυρες με το όνομα αυτό που τους εορτάζουμε καθ΄όλη τη διάρκεια του έτους.
Αλεξάνδρα ήταν μια θεά της Λακωνίας που κρατούσε λύρα, μια περίφημη ζωγράφος της Ελληνιστικής περιόδου και μια χριστιανή ασκήτρια του 4ου αιώνα μ.Χ.
Κατά την Ορθοδοξία η Αγία Αλεξάνδρα η Βασίλισσα ήταν σύζυγος του αυτοκράτορα Διοκλητιανού όπου και μαρτύρησε κατά τη βασιλεία του. Γιορτάζει στις 21 Απριλίου.

Αλέξης, Αλέξιος, Αλέξια, Αλεξία: (από το αλέξω) που σημαίνει ο πρόμαχος. Ρωμαίος ευγενής, ο Αλέξιος, εγκατέλειψε τα επίγεια αγαθά κι έζησε σα ζητιάνος στη Συρία. Επιστρέφοντας στη Ρώμη, πέρασε όλη του τη ζωή με νηστεία. Γιορτάζει στις 17 Μαρτίου.

Αλίκη: Αγία που μαρτύρησε στη Νικομήδεια. Γιορτάζει στις 17 Ιουλίου.

Άλκηστις: Πολύ όμορφη βασιλοπούλα, που παντρεύτηκε τον Άδμητο. Όταν εκείνος κινδύνεψε, η Άλκηστις προσφέρθηκε να πεθάνει στη θέση του. Έγινε πηγή έμπνευσης ποιητών και καλλιτεχνών.

Αλκιβιάδης: (άλκη + βία) που σημαίνει ο ανδρειότατος, ο ισχυρότατος, ο τολμηρότατος. Αθηναίος πολιτικός και στρατηγός. Γενναίος πολεμιστής, επιχείρησε τη παράτολμη εκστρατεία στη Σικελία. Σπάταλος και πανέμορφος, κατασπατάλησε την οικογενειακή του περιουσία στο βωμό της ψυχαγωγίας του. Αλαζονικός και ιδιόρρυθμος όπως ήταν, έκοψε την ουρά του σκύλου του, για να προκαλέσει τα σχόλια του κόσμου.
Κατά την Ορθοδοξία ο Ο Άγιος Αλκιβιάδης μαρτύρησε δια πυρός. Γιορτάζει στις 16 Αυγούστου.

Αλφρέδος: Όνομα γερμανικής προέλευσης. Σημαίνει ήρεμος και ειρηνικός. Ήταν μοναχός που έγινε επίσκοπος.

Αμαρυλλίς: Όνομα βοσκοπούλας, στο Γ΄Ειδύλιο του Θεόκριτου. Αγαπήθηκε πολύ αυτό το όνομα στην Αγγλία του 19ου αιώνα. Υπάρχει ακόμη και το ομώνυμο φυτό που μοιάζει με κρίνο.

Αναίς: Υποκοριστικό του Κέλτη Θεού Άνα που ταυτίστηκε αργότερα με την Αγία Άννη.

Αναστάσιος, Αναστασία: (από την λέξη ανάσταση) που σημαίνει ο αιώνιος. Το όνομα προέρχεται βέβαια από την Ανάσταση του Χριστού.

Ανδρέας: (από το ανήρ) που σημαίνει ο ανδρείος, ο γενναίος. Ο Απόστολος Ανδρέας ήταν ο πρώτος μαθητής του Ιησού. Γιορτάζει στις 30 Νοεμβρίου.

Άννα: Μητέρα της Θεοτόκου (από το εβραϊκό Χάννα). Γιορτάζει στις 9 Δεκεμβρίου.

Αντώνιος: (αντί + ωνούμαι) που σημαίνει ο πλειοδότης σε προσφορά αξίας, ο πλειοδότης, ο γενναιοδωρότερος. Κύριος και δυναμικός εκπρόσωπος τους από την ιστορία, ο Μάρκος Αντώνιος που ήταν γενναίος και γοητευτικός εραστής της Κλεοπάτρας. Επίσης ο Άγιος Αντώνιος, ο οποίος ήταν ο θεμελιωτής του μοναχικού βίου. Γιορτάζει στις 17 Ιανουαρίου.

Αντωνία: Αντωνία είχε ονομάσει ο Μάρκος Αντώνιος και τις δύο κόρες του. Αντωνία Καυδία ονομαζόταν επίσης η πανέμορφη κόρη του Κλαύδιου, που την θανάτωσε ο Νέρωνας, όταν αρνήθηκε να τον παντρευτεί. Η Αγία Αντωνία Η Παρθένα μαρτύρησε επί αυτοκράτορα Βαλεριανού (253-259 μ.Χ.). Γιορτάζει στις 29 Απριλίου.

Απόστολος: (αποστέλλω) Ο απεσταλμένος σε μια υψηλή αποστολή. Η Σύναξη των δώδεκα Αποστόλων. Γιορτάζει στις 30 Ιουνίου.

Αρθούρος: Όνομα γαλατικής προέλευσης, που σημαίνει αρκούδα.

Άρης: (από το σανκριστικό mar = καταιγίδα) ο θυελλώδης. Θεός του Ολύμπου με μεγάλες αντιπάθειες μέσα στο δωδεκάθεο. Αγαπημένος θεός των Ρωμαίων. Στην Ορθοδοξία υπάρχει ο όσιος Άρης. Γιορτάζει στις 13 Δεκεμβρίου.

Αριάδνη: (από το άρι = πολύ + αγνή: Κρητ. αδνή) = η αγνότατη, η αγιωτάτη. Ερωτεύτηκε παράφορα τον Θησέα και του έδωσε τον μίτο για να βγεί από τον λαβύρινθο. Εκείνος την εγκατέλειψε. Η Αγία Αριάδνη έζησε και μαρτύρησε στα χρόνια των βασιλέων Αδριανού και Αντωνίνου (117 - 139 μ.Χ.). Γιορτάζει στις 18 Σεπτεμβρίου.

Αριστείδης: (άριστος + είδος) = ο ωραιότατος. Αθηναίος στρατηγός και πολιτικός. Ο Άγιος Αριστείδης ήταν Αθηναίος ευπατρίδης, φιλόσοφος εξ ενδόξου αθηναϊκού γένους, και έζησε κατά τον 2ο μ.Χ. αιώνα επί αυτοκρατορίας Αδριανού. Έγινε Χριστιανός από τον Άγιο Διονύσιο και τον Άγιο Ιερόθεο και έγραψε στον Αδριανό απολογία υπέρ των διωκόμενων Χριστιανών. Στην συνέχεια εκδιώχθηκε και επειδή έλειπε ο Αδριανός μετέβη στην Ρώμη όπου και απολογήθηκε. Κατόπιν μεταφέρθηκε στην Αθήνα όπου μαρτύρησε, αφού τον κρέμασαν στην αγορά των Αθηνών, την 13η Σεπτεμβρίου του 120 μ.Χ. Ο Ιερώνυμος έγραψε εγκώμιο για τον Άγιο και τον χαρακτηρίζει Ισαπόστολο. Γιορτάζει στις 13 Σεπτεμβρίου.

Αρμάνδος: Όνομα γερμανικής προέλευσης που σημαίνει άνθρωπος του πολέμου.

Αρσινόη: Παλλακίδα του Φιλίππου του Β΄της Μακεδονίας. Έγινε σύζυγος του στρατηγού Λάγου και μητέρα του Πτολεμαίου του Α΄.


Β.
Βανέσα: Όνομα γερμανικής καταγωγής. Στην Ελλάδα ονομάζεται έτσι και μια υπέροχη πεταλούδα με δαντελένια φτερά.

Βασίλειος, Βασιλεία, Βασιλική: (από το βασιλεύς, εκ του βάσις = το θεμέλιο + λαός) = ο βασιλικός, ο φερόμενος ως βασιλεύς, ο θεμελιωτής της ευτυχίας του λαού. Ο Βασίλειος ο Μέγας, ο γνωστός Άγιος Βασίλης, ήταν αρχιεπίσκοπος Καισαρείας. Γιορτάζει την 1η Ιανουαρίου.

Βησσαρίων: Καρδινάλιος από την Τραπεζούντα. Επίσης, έλληνας κληρικός από τη Θεσσαλία που έγινε Άγιος. Γιορτάζει στις 15 Σεπτεμβρίου.

Βιργινία: Από τη λατινική λέξη Virgo, που σημαίνει παρθένα.

Βύρων: Από τον διάσημο φιλέλληνα Άγγλο ποιητή.

onoma2 
Γ.
Γαλήνη: (από την λέξη γαληνός) = ο ήρεμος, ο πράος. Μια από τις Νηρηίδες. Η Αγία Γαλήνη γιορτάζεται στις 16 Απριλίου.

Γεράσιμος: (εκ του γέρας) = ο θριαμβευτής. Άγιος θαυματουργός, που το λείψανο του βρέθηκε άφθαρτο κι εκτίθεται ακόμη στη Μονή του Αγίου Γερασίμου στη Κεφαλονιά. Γιορτάζει στις 16 Αυγούστου.

Γεώργιος - Γεωργία: (εκ του γη + εργάζομαι) = ο καλλιεργητής της Γής, ο δημιουργός (υλικών) αγαθών. Μεγαλομάρτυρας από την Καππαδοκία που στις αγιογραφίες παριστάνεται πάνω στο άλογο να τρυπάει με το δόρυ του έναν μεγάλο δράκο. Γιορτάζει στις 23 Απριλίου.

Γλυκερία: (από το γλυκερά) = Η γλυκειά. Όνομα δύο μαρτύρων της Ορθόδοξης Εκκλησίας. Γιορτάζει στις 13 Μαΐου.

Γουσταύος: Όνομα γερμανικής καταγωγής.

Γρηγόρης- Γρηγορία: (απο το ρήμα γρηγορώ εκ παρακ, του εγείρομαι, εγρήγορα) = ο άγρυπνος, άρα ενήμερος και φωτιομένος. Όνομα πολλών Αγίων. Ο πιο γνωστός είναι ο Θεολόγος. Γιορτάζει στις 25 Ιανουαρίου.


Δ.
Δαμιανός: (από το δαμάω = δαμάζω) = ο δαμαστής. Σοφιστής του 2ου αιώνα μ. Χ από την Έφεσσο. Δίδασκε δωρεάν τους φτωχούς. Ο Άγιος Δαμιανός ο Ανάργυρος και θαυματουργός γιορτάζεται την 1η Νοεμβρίου.

Δανάη: Μοναχοκόρη του βασιλιά του Άργους Ακριλίου. Ο πατέρας της τη κλείδωσε υπόγεια φυλακή μαζί με την τροφό της καθώς το Μαντείο των Δελφών του έδωσε χρησμο που προμήνυε ότι θα τον σκοτώσει ο εγγονός του. Όμως την επισκέφθηκε ο Δίας με τη μορφή χρυσής βροχής και έτσι γέννησε τον Περσέα. Ο Ευριπίδης έγραψε γι αυτή μια τραγωδία που δεν διασώθηκε.

Δάφνη: Μια από τις ωραιότερες νύμφες της ελληνικής μυθολογίας. Αγαπήθηκε παράφορα από τον Απόλλωνα.

Δέσποινα: Οι αρχαίοι ποιητές, συνόδευαν συχνά τα ονόματα με το επίθετο δέσποινα (κυρία) που προέρχεται από το δεσπόζω, κυριαρχώ. Γιορτάζει στις 15 Αυγούστου.

Δημήτριος, Δήμητρα: (από το Δημήτηρ, εκ του γη + μήτηρ) = αυτός που ανήκει στην θεά Δήμητρα, ο καλλιεργητής, παραγωγός και δημιουργός υλικών αγαθών. Η Δήμητρα ήταν μια από τις σπουδαιότερες Θεές του δωδεκάθεου. Ο Άγιος Δημήτριος ο Μεγαλομάρτυρας, είναι ο πολιούχος της Θεσσαλονίκης. Γιορτάζει στις 26 Οκτωβρίου.

Δημοσθένης: (δήμος + σθένος) = ο εκπρόσωπος της λαϊκής δύναμης, η δύναμη του λαού. Ο μεγαλύτερος ρήτορας της αρχαιότητας. Ο Άγιος Δημοσθένης γιορτάζεται στις 10 Απριλίου.

Διδώ: Κόρη του βασιλιά της Τύρου Βήλου, αδελφή του Πυγμαλίωνα και σύζυγος του Ακέρβαντα.

Διονύσης - Διονυσία: (εκ του Διόνυσος) = αυτός που έχει θεϊκή προέλευση. Αρχαίο ελληνικό όνομα, προέρχεται από τον Διόνυσο. Στην Ορθοδοξία υπάρχουν πολλοί άγιοι με το όνομα αυτό.


Ε.
Ειρήνη: Αυτή που έχει ηρεμία και δημιουργεί γύρω της γαλήνη ψυχής και πνεύματος. Θεά των Αρχαίων Ελλήνων, κόρη του Δία και της Θέμιδος. Η Αγία Ειρήνη η Μεγαλομάρτυς γιορτάζεται στις 5 Μαΐου.

Έκτωρ: Ομηρικός ήρωας, αρχηγός των Τρώων.

Ελένη: Όνομα που προέρχεται από τη λέξη ελένη, που σημαίνει λαμπάδα ή από τη ρίζα ελέ- που σημαίνει κυριεύω, κατακτώ. Στη μυθολογία η αρπαγή της από τον Πάρι, στάθηκε αφορμή για την έναρξη του Τρωικού Πολέμου. Η Αγία Ελένη η Ισαπόστολος γιορτάζεται στις 21 Μαΐου.

Ελευθέριος - Ελευθερία: Από το ομώνυμο αρχαίο επίθετο, που σημαίνει ελευθερωτής. Ο Άγιος Ελευθέριος ο Ιερομάρτυρας, θεωρείται προστάτης των εγκύων γυναικών. Γιορτάζει στις 15 Δεκεμβρίου.

Εμανουήλ, Εμανουέλα: Εβραϊκό όνομα, που σημαίνει «Μαζί μας ο Θεός».

Επαμεινώνδας: (επί + άμεινον) = ο τείνων προς το καλύτερο, ο προοδευτικός. Θηβαίος στρατιωτικός και πολιτικός του 4ου αιώνα. μ.Χ. Ο Άγιος Επαμεινώνδας γιορτάζεται στις 1ο Απριλίου.

Ερατώ:(από την λέξη ερώ) = η αξιολάτρευτη. Μια από τις Εννέα μούσες, κόρη του Δία και της Τιτανίδος. Προστάτης του γάμου και του έρωτα. Η Αγία Ερατώ γιορτάζεται την 1η Σεπτεμβρίου.

Εριφύλη: Κόρη του βασιλιά του Άργους Ζηλάου, σύζυγος του μάντη Αμφιάραου.

Ερνέστος - Ερνεστίνα: Όνομα τευτονικής προέλευσης.

Ερμόλαος: Ακόλουθος του Μεγάλου Αλεξάνδρου, συνωμότησε εναντίον του και θανατώθηκε. Ο Άγιος Ερμόλαος γιορτάζεται στις 26 Ιουλίου.

Ερσίλια: Μία από τις Σαββίνες παρθένες που είχαν απαγάγει οι Ρωμαίοι. Αργότερα θεωρήθηκε θεά του Έρωτα και της συζυγικής ζωής.

Έσπερος: Γιος του Άτλαντα, πατέρας των Εσπερίδων. Σύμφωνα με τον Όμηρο, ήταν το ωραιότερο από τα άστρα.

Ευάγγελος - Ευαγγελία: Αγγελιοφόρος καλής είδησης, ο καλός άγγελος. Όνομα που επικράτησε από τον Ευαγγελισμό της Θεοτόκου. Γιορτάζει στις 25 Μαρτίου.

Ευδοκία: (απο την λέξη ευδοκία = η καλή διάθεση και φιλαλληλία) = η φίλαλλος, η ευεργετική. Κόρη του Αθηναίου σοφιστή Λεόντιου, πολύ όμορφη με σπινθηροβόλο πνεύμα και τεράστια μόρφωση. Η Αγία Ευδοκία η Οσιομάρτυς γιορτάζεται την 1η Μαρτίου.

Ευθύμιος - Ευθυμία:(από το εύθυμος) = ο πάντοτε χαρούμενος. Όνομα επτά Αγίων της Ορθόδοξης Εκκλησίας. Γιορτάζουν στις 20 Ιανουαρίου.

Ευστάθιος:(από το ευσταθής) = ο σταθερός σε μια απόφαση, ο αδιατάρακτος, ο ήρεμος, ο σταθερός χαρακτήρας. Άγιος της Ορθόδοξης Εκκλησίας. Γεννήθηκε κι έζησε τον 3ο αιώνα μ.Χ.

Ευτέρπη: (ευ + τέρπω) = η πολύ τερπνή και ευχάριστη. Μια από τις εννέα μούσες. Η Αγία Ευτέρπη γιορτάζεται την 1η Σεπτεμβρίου.

onoma4
Ζ.
Ζαχαρίας:(λέξη εβραϊκή) = εκείνος που ενθυμείται τον Κύριο και τον οποίο ενθυμείται ο Κύριος. Ένας από τους μικρούς προφήτες του Ισραήλ.

Ζαφείρης - Ζαφειρούλα: Από τη πέτρα Ζαφείρη. Ο Άγιος Ζαφείριος ο νεομάρτυς γιορτάζεται στις 11 Ιουνίου.

Ζωγραφούλα: Σα ζωγραφιά. Όνομα που συνηθίζεται στη Θεσσαλία και σε άλλες περιοχές της Ελλάδας.

Ζωή, Ζώης: (από το ζω) = η έχουσα και δίδουσα ζωή και υγεία.


Η.
Ηλέκτρα: Κόρη του Αγαμέμνωνα και της Κλυταιμνήστρας. Ο πρώτος που την αναφέρει είναι ο Αισχύλος στις Χοηφόρες του. Με τη συμμετοχή της στη θανάτωση της μητέρας της και του Αιγίσθου, η Ηλέκτρα έγινε ένα από τα δραματικότερα πρόσωπα της ελληνικής τραγωδίας. Με βάση της σχέσης της με τη μητέρα της η ψυχολογία, επικαλείται το σύνδρομο της Ηλέκτρας.

Ηλίας: (εβραϊκή λέξη από το ελίγια) = αυτός που έχει θεία δύναμη, ο θείος. Μέγας προφήτης του Ισραήλ. Γιορτάζει στις 20 Ιουλίου.

Ηρακλής: (πιθανώς από την πελασγιακή λέξη ερκαλ = άθλος) = ο αθλοφόρος ήρωας. Ο μεγαλύτερος ήρωας, της ελληνικής μυθολογίας.

Ηρρίνα: Λυρική ποιήτρια, από την Τήλο δεν είναι εξακριβωμένο σε πια εποχή έζησε.

Ηρώ: Όμορφη ιέρεια του ναού της Αφροδίτης.


Θ.
Θάλεια: (από το θάλλω) = η δροσερή, η ανθηρά, η ωραία. Μία από τις χάριτες και μια από τις Εννιά Μούσες, προστάτιδα της ευθυμίας. Η Αγία Θάλεια γιορτάζεται την 1η Σεπτεμβρίου.

Θεανώ:(από το Θεά) = η θεία, η θεϊκή. Γυναίκα του Πυθαγόρα, ανέλαβε μετά το θάνατο του την επιστασία της Σχολής του.

Θεμιστοκλής:(θέμις + κλέος) = ο ένδοξος υπερασπιστής του δικαίου. Ένας από τους τέσσερις Αθηναίους πολιτικούς, που διακρίθηκαν μετά το θάνατο του Πεισίστρατου.

Θεοδόσιος - Θεοδοσία: Ο θεόδοτος, το θεϊκό δώρο. Ο Θεοδόσιος ο μέγας ήταν γιος του στρατηγού του Βαλεντιανού Θεοδοσίου. Ανακηρύχθηκε Αύγουστος το 379.
Η Θεοδοσία, ήταν κόρη πλουσίων απ’ την Κωνσταντινούπολη, πουνέγινε μοναχή αφού μοίρασε τη περιουσία της στους φτωχούς. Ανανακυρήχθηκε Αγία.

Θεόδωρος, Θεοδώρα: Η Αγία Θεοδώρα η Μυροβλύτις από την Αίγινα, γιορτάζει στις 11 Μαρτίου. Θεοδώρα λεγόταν και η Αυτοκράτειρα του Βυζαντίου, που ήταν σύζυγος του Ιουστινιανού. Ο Θεόδωρος είναι αρχαίο όνομα.

Θεοφάνη: Όμορφη νέα από τη μυθολογία όπου την ερωτεύτηκε ο Ποσειδώνας.

Θεοφάνης: Ιστορικός από τη Μυτιλήνη που έζησε τον 1ο αιώνα π. Χ. Υπάρχει και ο Θεοφάνης ο Ομολογητής καθώς και τέσσερις άλλοι Άγιοι.

Θεοφανώ: Περίφημη για την ομορφιά της Αυτοκράτειρα του Βυζαντίου (811μ.Χ.). Γιορτάζεται στις 16 Δεκεμβρίου.

Θεόφιλος:(από το Θεός + φίλος) = ο Θεαγάπητος. Όνομα δώδεκα Αγίων της Ορθόδοξης Εκκλησίας. Οι Θεόφιλοι, συνήθως γιορτάζουν στις 2 Οκτωβρίου.

Θωμάς: (εβραϊκή λέξη) = δίδυμος. Ο πιο.. άπιστος από τους Δώδεκα μαθητές του Χριστού. Γιορτάζεται στις 6 Οκτωβρίου.


Ι.
Ιάκωβος:(εβραϊκή λέξη) = ο νικητής. Ελληνική απόδοση του Εβραϊκού ονόματος Ιακώβ.

Ινώ: Σύμφωνα με τη μυθολογία, θεά της θάλασσας και προστάτιδα των ναυτιλλομένων.

Ιοκάστη: Σύζυγος του Λάιου, παντρεύτηκε χωρίς να το ξέρει τον γιο της Οιδίποδα. Όταν ανακαλύφθηκε η αιμομιξία, η Ιοκάστη κρεμάστηκε κι ο Οιδίποδας τυφλώθηκε. Σήμερα εμείς μιλάμε για Οιδιπόδειο σύνδρομο.

Ίρις: Δευτερεύουσα θεότητα του Ολύμπου. Εκτελούσε όπως και ο Ερμής χρέη αγγελιοφόρου.

Ίρμα: Γερμανικής προέλευσης όνομα, από την Ίρμια, κόρη του βασιλιά Δαγοβέρτου.

Ισαβέλλα: Αγία, κόρη του βασιλιά της Γαλλίας Λουδοβίκου Η'.

Ισίδωρος - Ισιδώρα: Όνομα Αγίων της Ορθόδοξης Εκκλησίας.

Ιφιγένεια: (από το ιφί + γίγνομαι) = η ισχυρή. Κόρη του Αγαμέμνωνα και της Κλυταιμνήστρας. Το μύθο της Ιφιγένειας περιγράφουν οι γνωστές τραγωδίες του Ευριπίδη «Ιφιγένεια εν Αυλίδι» και «Ιφιγένεια εν Ταύροις». Η Αγία Ιφιγένεια η Παρθενομάρτυς γιορτάζεται στις 16 Νοεμβρίου.

Ιωακείμ: (εβραϊκή λέξη) = ο υπό του Θεού ανυψωθείς. Σύζυγος της Αγίας Άννης και πατέρας της Θεοτόκου, έγινε Άγιος της Ορθόδοξης Εκκλησίας. Γιορτάζεται στις 9 Σεπτεμβρίου.

Ιωάννης - Ιωάννα: (λεξ. εβρ.) = η χάρις και εύνοια του Θεού (προς τους ανθρώπους). Ο γνωστότερος Άγιος Ιωάννης είναι φυσικά, ο Πρόδρομος και Βαπτιστής, γιος του Ζαχαρία και της Ελισσάβετ, που ανήγγειλε τον ερχομό του Μεσσία, τον οποίο και βάφτισε στον Ιορδάνη ποταμό. Γιορτάζεται στις 7 Ιανουαρίου.

Ιωσήφ, Ιωσηφίνα: (εβραϊκή λέξη) = Αυτόν που ο Θεός έκανε τέλειο. Γιος του Ιακώβ και της Ραχήλ (στη Γένεση της Παλαιάς Διαθήκης). Ιωσήφ λεγόταν κι ο σύζυγος της Θεοτόκου. Η πιο γνωστή Ιωσηφίνα της ιστορίας ήταν φυσικά η πρώτη σύζυγος του Ναπολέοντα.


Κ.
Καλλιόπη: (Κάλλος + ωψόπος) = αυτός που έχει ωραία μάτια. Προστάτιδα της επικής ποίησης, της ρητορικής και όλων των τεχνών, ήταν η μεγαλύτερη στην ηλικία και η πιο ευγενική από τις Εννέα Μούσες. Η Αγία Καλλιόπη γιορτάζεται στις 8 Ιουνίου.

Κίμων: Γιος του νικητή της μάχης του Μαραθώνα, Μιλτιάδη έγινε και ο ίδιος ένας απο τους μεγαλύτερους Αθηναίους στρατηγούς.

Κλαίρη: Αγία της Καθολικής Εκκλησίας.

Κλεάνθης: Στωικός φιλόσοφος απ’ την Τρωάδα, μαθητής του Ζήνωνος και διάδοχός του στη διεύθυνση της στοάς.

Κλέαρχος: Στρατηγός των Λακεδαιμόνων, διακρίθηκε σε διάφορες σπουδαίες επιχειρήσεις, στο δεύτερο μισό του Πελοποννησιακού πολέμου.

Κλέλια: Αγία της καθολικής εκκλησίας. Γεννήθηκε στην Ιταία το 1842 και αφιέρωσε τη ζωή της στην εκπαίδευση.

Κλεοπάτρα: Η θρυλική βασίλισσα της Αιγύπτου, κόρη του Πτολεμαίου Αυλήτου, τον διαδέχτηκε στο θρόνο και παντρεύτηκε τον αδερφό της. Η Κλεοπάτρα τάχθηκε στην αρχή εναντίον του Αντώνιου για να συνδεθεί μαζί του αργότερα με έναν θυελλώδη ερωτικό δεσμό

Κορίννα: Λυρική ποιήτρια, από την Τανάγρα της Βοιωτίας, είναι η μόνη συγγραφεύς που έχει γράψει στη Βοιωτική διάλεκτο.

Κοσμάς:(εκ του κόσμος = στολισμός) = ο γεμάτος χάρη, ο χαριτωμένος. Άγιος της Ορθόδοξης Εκκλησίας. Γιορτάζει την 1η Νοεμβρίου.

Κρίτων: Πλούσιος Αθηναίος φίλος του Σωκράτη. Προσπάθησε να τον βοηθήσει να αποδράσει, αλλά ο Σωκράτης αρνήθηκε.

Κυβέλη: Ασιατική Θεότητα. Η Μεγάλη Μητέρα, η θεά των δυνάμεων της φύσης.

Κυριάκος - Κυριακή: Είναι αυτός που αναφέρεται ή ανήκει στον Κύριο. Υπάρχουν πολλοί Άγιοι στην Ορθόδοξη Εκκλησία με το όνομα αυτό.

Κωνσταντίνος, Κωνσταντίνα: Στα λατινικά σημαίνει «ευσταθής, βέβαιος». Το όνομα είναι γνωστό, από τον Κωνσταντίνο τον Μέγα, που έγινε Άγιος της Ορθόδοξης Εκκλησίας.

onoma6
Μ.
Μαγδαληνή: Η Μαρία η Μαγδαληνή ήταν μια κοινή γυναίκα που μετανόησε κι έγινε μαθήτρια του Χριστού.

Μαλβίνα: Όνομα τευτονικής προέλευσης.

Μαντώ: Κόρη του Τειρεσία, με μεγάλες μαντικές ικανότητες.

Μάξιμος:(από το maximus) = Ο μέγιστος. Ρήτορας και φιλόσοφος, που έζησε τον 2ο αιώνα μ.Χ. Υπάρχουν πολλοί Άγιοι με το όνομα αυτό.

Μάρθα: (εβραϊκή λέξη) = Δέσποινα πεικραθείσα. Αδελφή του Λαζάρου και της Μαρίας, ήταν σύμφωνα με την Καινή Διαθήκη, μαθήτρια του Ιησού Χριστού.

Μαρία, Μάριος:(λέξη εβραϊκή) = η πικραθείσα αλλά υψωθείσα και δοξασθείσα. Κατά μια άλλη ετυμολογία σημαίνει το ανατέλλον άστρο της αυγής, ο αυγερινός. Το όνομα της Θεοτόκου.

Μάρκος: (από το λατινικό marceo = μαραίνομαι) = ο αδιάφορος προς τα υλικά επίγεια (άρα εραστής των πνευματικών). Όνομα Ρωμαίων Αυτοκρατόρων και του Αποστόλου κι ευαγγελιστή, ένας εκ των δώδεκα μαθητών του Ιησού. Γιορτάζεται στις 25 Απριλίου.

Μενέλαος:(από το μένος + λαός) = το σθένος και η ορμή του λαού και στρατού. Η απαγωγή της γυναίκας του, της ωραίας Ελένης, οδήγησε, οδήγησε στο Τρωικό πόλεμο.

Μιλτιάδης: (από το μίλτος = η ερυθρά βαφή) = ο αιματώδης, ο ανδρείος. Ο γνωστός Μαραθωνομάχος.

Μιχαήλ, Μιχαέλα: Εβραϊκό όνομα Αρχαγγέλου.

Μυρτώ: Εγγονή του Αριστείδη και δεύτερη σύζυγος του Σωκράτη.


Ν.
Νάντια: Είναι η σλαβική απόδοση της Ελένης.

Ναταλία: Στα λατινικά η λέξη «νατάλος» σχετίζεται με τη γέννηση. Γιορτάζεται στις 26 Αυγούστου.

Νεφέλη: Γυναίκα από τη μυθολογία.

Νίκη: Ελληνική θεότητα, προσωποποίηση της νίκης.

Νικόλαος, Νικολέτα: Ο εκ του λαού νικητής, η νίκη του λαού. Επίσκοπος Μύρων της Λυκίας, θαυματουργός. Προστάτης των ναυτικών. Γιορτάζει στις 6 Δεκεμβρίου.


Ξ.
Ξένη: Αγίες της Ορθόδοξης Εκκλησίας.

Ξενοφών: ο ανδρείος ηγέτης των ξένων, η δύναμη των ξένων. Αθηναίος ιστορικός και φιλόσοφος του 5ου αιώνα μ.Χ. Επίσης Άγιοι της Ορθοδοξίας.


Ο.
Οδυσσέας: (εκ του ρήματος οδύσσομαι = διώκομαι, μισούμαι) = ο πολυπαθής. Ο πολυμήχανος πρωταγωνιστής της Οδύσσειας, σύμφωνα με τον Όμηρο ήταν βασιλιάς της Ιθάκης, σύζυγος της υπομονετικής Πηνελόπης και πατέρας του Τηλέμαχου. Ο Άγιος Οδυσσέας ο νεομάρτυς γιορτάζεται στις 7 Ιουλίου.

Ορέστης:  (όρος + ίσταμαι) = ο ορεσίβιος. Γιος του Αγαμέμνωνα και της Κλυταιμνήστρας, εκδικήθηκε για το φόνο του πατέρα του.


Π.
Παναγιώτης, Παναγιώτα: ο πάναγνος, ο κατά πάντα άγιος. Από την Παναγία έχουν πάρει το όνομα τους.

Παρασκευή: Η πρόθυμος παραστάτις. Η Αγία Παρασκευή μαρτύρησε στη Ρώμη.

Πάρις: Εξ’ αιτίας του, άρχισε ο Τρωικός Πόλεμος. Γιος του Πρίαμου και της Εκάβης.

Πασχάλης - Πασχαλιά: Προέρχεται από το Πάσχα.

Παύλος - Παυλίνα: (λατ. λέξη από paulus = ο πολύ μικρός). Πήραν το όνομα τους από τον Απόστολο Παύλο.

Περικλής:(περί + κλέος) = ο ένδοξος. Από τους γνωστότερους Αθηναίους πολιτικούς της αρχαιότητας. Ο Άγιος Περικλής γιορτάζεται στις 10 Απριλίου.

Πέτρος - Πετρούλα: (εκ πέτρα = βράχος) = ο σταθερός ως βράχος. Ψαράς από την Καπερναούμ ο Πέτρος, έγινε ένας από τους δώδεκα μαθητές του Χριστού.

Πολυξένη: (πολύ + ξενία) = η πολύ φιλόξενος. Ενώ πήγαινε να παντρευτεί τον Αχιλλέα, ο Πάρις τον σκότωσε και η Πολυξένη αυτοκτόνησε στον τάφο του. Η Αγία Πολυξένη γιορτάζεται στις 23 Σεπτεμβρίου.

Προκόπιος: (εκ του προκοπή) = ο ικανός. Έλληνας ιστορικός απ’ την Καισάρεια της Παλαιστίνης, που έζησε τον 6ο αιώνα μ. Χ.

onoma5
Ρ.
Ραφαήλ, Ραφαέλα: Σημαίνει στα Εβραϊκά, «Ο Θεός μας γιατρεύει». Ο Αρχάγγελος Ραφαήλ, προστατεύει τους ταξιδιώτες και τους γιατρούς.

Ρέα: Κόρη του Ουρανού και της γης, σύζυγος του Κρόνου και μητέρα όλων των Θεών του Ολύμπου, η Ρέα ήταν μια από τις πιο παλιές θεότητες.

Ρωξάνη: Κόρη του ηγεμόνα της Βακτριανής Οξυάρτου και σύζυγος του Μεγάλο Αλεξάνδρου.


Σ.
Σάββας: Όνομα πολλών Αγίων της Ορθόδοξης Εκκλησίας. Ο πιο γνωστός καταγόταν από την Καππαδοκία.

Σαβίνα: Η Αγία γιορτάζεται στις 11 Μαρτίου.

Σαπφώ: (Αιολ. Ψαπφα) = πιθανώς να είναι συγγενική λέξη με τον σάπφειρον, που σημαίνει ο πολύτιμος, όπως ο σάπφειρος. Η γνωστή ποιήτρια που γεννήθηκε στη Μυτιλήνη στα μέσα του 7ου αιώνα π.χ.

Σέργιος, Σεργία: Όνομα πολλών αγίων της Ορθόδοξης Εκκλησίας.

Σίμων, Σιμώνη: (εβραϊκή λέξη) = ο ευπειθής στον Θεό και φιλάνθρωπος. Ο Σίμων ο «ζηλωτής» ήταν ένας από τους δώδεκα απόστολους του Χριστού. Γιορτάζει στις 10 Μαΐου.

Σοφία: Σημαίνει «ευφυΐα, δεξιότητα». Συμβολίζει το δεύτερο πρόσωπο της Αγίας Τριάδας. Η Αγία Σοφία γιορτάζει στις 17 Σεπτεμβρίου μαζί με τις κόρες της Αγάπη, Πίστη και Ελπίδα.

Σοφοκλής:(σοφός + κλέος) = αυτός που έχει δόξα σοφού. Μετά τον Αισχύλο, ο δεύτερος μεγάλος τραγικός ποιητής της αρχαιότητας.

Σπυρίδων, Σπυριδούλα: (από το σπυρίς = πλεκτό χρήσιμο σκεύος) = Το (εκλεκτό) σκέυος (του Κυρίου). Ο Άγιος Σπυρίδων, που έζησε τον 4ο αιώνα, καταγόταν από την Κύπρο. Γιορτάζεται στις 12 Δεκεμβρίου.

Σταμάτης: Γιορτάζει μαζί με τους Αρχαγγέλους Μιχαήλ και Γαβριήλ.

Σταύρος, Σταυρούλα: Πήραν το όνομα τους από τον τίμιο Σταυρό. Γιορτάζουν στις 14 Σεπτεμβρίου.

Στέλλα: Σημαίνει στα λατινικά αστέρι.

Στέφανος, Στεφανία: (από το στέφανος) = ο αθλοφόρος, ο άξιος στεφάνου νίκης. Αρχαίο όνομα. Ο Άγιος Στέφανος ήταν ένας από τους πρώτους επτά διακόνους της Χριστιανικής εκκλησίας.

Στυλιανός, Στυλιανή:(από την λέξη στύλος = το στήριγμα) = το στήριγμα, ο βοηθός. Αναχωρητής από τη Παφλαγονία, έγινε Άγιος της Ορθόδοξης Εκκλησίας.

Συμεών: (εβραϊκή λέξη) = ο φιλάνθρωπος. Όνομα πολλών προσώπων της Αγίας Γραφής.

Σωκράτης: Μία από τις μεγαλύτερες ηθικές μορφές της αρχαιότητας.

Σωτήρης, Σωτηρία: Σημαίνει λυτρωτής. Αυτός που σώζει από το κακό.


Τ.
Τατιάνα: Η Αγία Τατιανή γιορτάζει στις 12 Ιανουαρίου.

Τερψιχόρη:(τέρπω + χορός) = η τέρπουσα δια του χορού της και των χορικών ασμάτων. Είναι η πέμπτη από τις Εννέα Μούσες. Προστάτιδα των χορικών ασμάτων και της ορχηστρικής τέχνης.

Τηλέμαχος: (από τηλέ = μακράν + μάχομαι) = ο μακράν της πατρίδος αγωνισθείς. Γιος του Οδυσσέα και της Πηνελόπης.


Υ.
Υακίνθη: Το όνομα της προέρχεται φυσικά από τον υάκινθο.


Φ.
Φαίδρα: Κόρη του Μίνω και της Πασιφάης, σύζυγος του Θησέα.

Φαίδων: Φιλόσοφος από την Ηλιεία, μαθητής του Σωκράτη.

Φιλήμων: (από το φίλημα) = ο αγαπών και αγαπώμενος. Μυθολογικός γέρος, ζούσε στη Φρυγία σε μια καλύβα με τη σύζυγο του Βαυκίδα, όπου φιλοξένησαν κάποτε τον Δία.

Φοίβη: Ξεχωρίζει το μυθολογικό πρόσωπο της αμαζόνας, που σκότωσε ο Ηρακλής.

Φοίβος: Θεός που αρχικά είχε δική του υπόσταση κι αργότερα ταυτίστηκε με τον Απόλλωνα.

Φίλιππος: Γνωστότερος ο Φίλιππος ο Β΄ πατέρας του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Πολιτικός και στρατιωτικός της Αρχαιότητας.

Φλώρα: Θεά της ιταλικής μυθολογίας: Η παρουσία της φέρνει την ..Άνοιξη.

Φώτιος -  Φωτεινή: Όνομα που προέρχεται από τη Θεία Φώτιση. Το έφεραν πολλοί Πατριάρχες της Κωνσταντινούπολης.


Χ.
Χαρά: Το όνομα αυτό είναι συχνά και υποκοριστικό της Χαρίκλειας.

Χαράλαμπος:(χαρά + λάμπω) = αυτός που λάμπει από χαρά. Άγιος της Ορθόδοξης Εκκλησίας.

Χαρίκλεια:  (χάρις + κλέος) = αυτή που έχει χάρη και δόξα. Ηρωίδα του έργου του Ιδιοκλή που έζησε γύρω στα 250 μ.Χ.

Χαρίλαος: Ο έβδομος βασιλιάς της Σπάρτης από το γένος των Ευρωτονειδών.

Χρήστος, Χριστίνα: Η σωστή ορθογραφία του ονόματος είναι «Χρίστος» αφού προέρχεται από τον Χριστό και γιορτάζει ανήμερα τα Χριστούγεννα. Υπάρχει και Αγία Χριστίνα που γιορτάζει στις 24 Ιουλίου.

Χριστόδουλος:(χριστός + δούλος) = ο αφωσιωμένος στον Χριστό. Όνομα γνωστό από τον Χριστόδουλο τον Πάτμιο. Γιορτάζεται στις 16 Μαρτίου.

Χριστόφορος: (Χριστός + φέρω) = ο αποκαλύπτων τον Χριστό και την διδασκαλία του, με τα έργα του και τους λόγους του.

Χρύσανθος, Χρυσάνθη: Όνομα πολλών ανώτερων κληρικών.


Ω.
Ωρίων: (από την λέξη ώρα) = ο εν ακμή, ο νέος, ο γενναίος και ωραίος. Κυνηγός της Βοιωτίας, σύμφωνα με την Ελληνική μυθολογία.



Πηγή εδώ και εδώ


Σάββατο 22 Μαρτίου 2014

Ο Stephen Fry μιλά για την επιστροφή των Μαρμάρων του Παρθενώνα.


Κυριακή της Σταυροπροσκυνήσεως

Κυριακή της Σταυροπροσκυνήσεως
Πρωτοπρεσβύτερος Αλέξανδρος Σμέμαν (†)

Από τα παμπάλαια χρόνια, το βράδυ του Σαββάτου της τρίτης εβδομάδος της Μεγάλης Τεσσαρακοστής, ο σταυρός μεταφέρεται στο κέντρο του ναού, και ολόκληρη η ακόλουθη εβδομάδα είναι γνωστή ως εβδομάδα του Σταυρού. Ξέρουμε πως η Μεγάλη Τεσσαρακοστή αποτελεί μία προετοιμασία για τη Μεγάλη Εβδομάδα, τότε που η Εκκλησία θα ανακαλέσει στη μνήμη της τον πόνο, τη σταύρωση και το θάνατο του Ιησού Χριστού πάνω στο σταυρό. Η προβολή του σταυρού στη μέση της Σαρακοστής, μας υπενθυμίζει το σκοπό της βαθύτερης και εντατικότερης εκκλησιαστικής ζωής κατά τη διάρκεια της Σαρακοστής. Έτσι είναι ο κατάλληλος τόπος εδώ, για να σκεφτούμε το ρόλο του σταυρού, αυτού του σημαντικότατου και χαρακτηριστικότατου όλων των Χριστιανικών συμβόλων.

Το σύμβολο αυτό έχει δύο στενά αλληλένδετες σημασίες. Αφενός είναι ο σταυρός του Χριστού, αυτό το αποφασιστικό όργανο με το οποίο ολοκληρώθηκε η επίγεια ζωή και διακονία του Χριστού. Είναι η ιστορία ενός φοβερού και τρομακτικού μίσους ενάντια σ Αὐτὸν που ολόκληρη η διδασκαλία Του επικεντρώθηκε στην εντολή της αγάπης, και που ολόκληρο το κύρυγμά Του ήταν μία κλήση σε αυτοθυσία στο όνομα της αγάπης. Ο Πιλάτος, ο Ρωμαίος κυβερνήτης στον οποίο μεταφέρθηκε ο Χριστός, αφού Τον συνέλαβαν, Τον εκτύπησαν και Τον έφτυσαν, λέει, «εν αυτώ ουδεμίαν αιτίαν ευρίσκω» (Ιωάν. 19, 4). Αυτό όμως προκάλεσε ένα ισχυρότερο ξέσπασμα: «Σταύρωσον, σταύρωσον αυτόν!» φωνάζει το πλήθος.

Έτσι ο σταυρός του Χριστού θέτει ένα αιώνιο πρόβλημα, που σκοπεύει στο βάθος της συνειδήσεως: γιατί η καλωσύνη ξεσήκωσε όχι μόνο αντίθεση, αλλά και μίσος; Γιατί η καλωσύνη σταυρώνεται πάντοτε σ αὐτὸν τον κόσμο;

Συνήθως αποφεύγουμε να δώσουμε απάντηση σ αὐτὸ το ερώτημα, επιρρίπτοντας την ευθύνη σε κάποιον άλλο: αν ήμασταν εκεί, αν ήμουν εκεί εκείνη την τρομερή νύχτα, δε θα είχα συμπεριφερθεί όπως οι άλλοι. Αλλοίμονο όμως, κάπου βαθιά στη συνείδησή μας γνωρίζουμε πως αυτό δεν είναι αλήθεια. Ξέρουμε πως οι άνθρωποι που βασάνισαν, σταύρωσαν και μίσησαν τον Χριστό δεν ήταν κάποιου είδους τέρατα, κατεχόμενα από κάποιο ιδιαίτερο και μοναδικό κακό. Όχι, ήταν «όπως όλοι μας». Ο Πιλάτος προσπάθησε ακόμη και να υπερασπιστεί τον Ιησού, να μεταπείσει το πλήθος, προσφέρθηκε ακόμη και να απελευθερώσει το Χριστό ως κίνηση καλής θελήσεως, χάριν της εορτής, όταν κι αυτό απέτυχε, στάθηκε μπροστά στο πλήθος και ένιψε τα χέρια του, δείχνοντας τη διαφωνία του σ αὐτὸ το φόνο.

Με λίγες πινελιές το ευαγγέλιο σχεδιάζει την εικόνα αυτού του παθητικού Πιλάτου, του τρόμου του, της γραφειοκρατικής του συνειδήσεως, της δειλής του αρνήσεως να ακολουθήσει τη συνείδησή του.

Δε συμβαίνει όμως ακριβώς το ίδιο στη δική μας ζωή και στη ζωή γύρω μας; Δεν είναι αυτή η πιο κοινότυπη, η πιο τυπική ιστορία; Δεν είναι παρών συνεχώς μέσα μας κάποιος Πιλάτος;

Δεν είναι αλήθεια πως όταν έρθει η στιγμή να πούμε ένα αποφασιστικό, αμετάκλητο όχι στο ψεύδος, στην αδικία, στο κακό και στο μίσος, ενδίδουμε στον πειρασμό να «νίψουμε τας χείρας μας»;

Πίσω από τον Πιλάτο ήταν οι Ρωμαίοι στρατιώτες, οι οποίοι όμως υπερασπιζόμενοι τον εαυτό τους θα μπορούσαν να πουν: εκτελέσαμε απλώς διαταγές, μας είπαν να «εξουδετερώσουμε» κάποιον ταραχοποιό που προκαλούσε αναστάτωση και αταξία, για ποιό πράγμα μιλάτε λοιπόν; Πίσω από τον Πιλάτο, πίσω από τους στρατιώτες ήταν το πλήθος, οι ίδιοι άνθρωποι που έξι μέρες πριν φώναζαν «Ωσαννά», καθώς υποδέχονταν θριαμβευτικά το Χριστό, κατά την είσοδό του στην Ιερουσαλήμ, μόνο που τώρα η κραυγή τους ήταν «Σταύρωσον αυτόν!» Έχουν όμως και γι αὐτὸ μία εξήγηση. Δεν είναι οι ηγέτες τους, οι διδάσκαλοί τους και οι κυβερνήτες τους αυτοί που τους έλεγαν πως ο άνθρωπος αυτός ήταν ένας εγκληματίας, που κατέλυσε τους νόμους και τις συνήθειες, και γι αὐτό, βάσει του νόμου, «πάντοτε βάσει του νόμου, πάντοτε σύμφωνα με το υπάρχον καταστατικό», πρέπει να πεθάνει…; Έτσι κάθε συμπαίκτης σ αὐτὸ το τρομακτικό γεγονός είχε δίκαιο «από την πλευρά του», όλοι δικαιώθηκαν. Όλοι μαζί όμως δολοφόνησαν έναν άνθρωπο στον οποίον «ουδέν ευρέθη αίτιον». Η πρώτη σημασία του σταυρού συνεπώς είναι η κρίση του κακού, η μάλλον της ψευδοκαλωσύνης αυτού του κόσμου, μέσα στον οποίο πανηγυρίζει αιώνια το κακό, και ο οποίος προωθεί τον τρομακτικό θρίαμβο του κακού πάνω στη γη.

Αυτό μας μεταφέρει στη δεύτερη σημασία του σταυρού. Μετά το σταυρό του Χριστού ακολουθεί ο δικός μας σταυρός, για τον οποίο ο Χριστός είπε, «ει τις θέλει οπίσω μου έρχεσθαι,… αράτω τον σταυρόν αυτού καθ ἡμέραν και ακολουθείτω μοι» (Λουκ. 9, 23). Αυτό σημαίνει πως η επιλογή που είχε να κάνει ο καθένας εκείνη τη νύχτα –ο Πιλάτος, οι στρατιώτες, οι αρχηγοί, το πλήθος κι ο καθένας μέσα στο πλήθος – είναι μία επιλογή που τίθεται συνεχώς και σε καθημερινή βάση μπροστά μας. Εξωτερικά, η επιλογή έχει να κάνει με κάτι φαινομενικά ασήμαντο για μας, η δευτερεύον. Για τη συνείδηση όμως τίποτε δεν είναι πρώτο η δεύτερο, αλλά το καθετί μετράται αν είναι αληθινό η ψεύτικο, καλό η κακό. Το να σηκώνεις λοιπόν το σταυρό σου καθημερινά δεν είναι απλώς το να αντέχεις τα φορτία και τις μέριμνες της ζωής, αλλά πάνω απ ὅλα το να ζεις αρμονικά με τη συνείδησή σου, το να ζεις μέσα στο φως της κρίσεως της συνειδήσεως.

Ακόμη και σήμερα, με όλο τον κόσμο να κοιτάζει, ένας άνθρωπος στον οποίο «ουδέν ευρέθη αίτιον» μπορεί να συλλαμβάνεται, να βασανίζεται, να κτυπιέται, να φυλακίζεται η να εξορίζεται. Όλα αυτά δε «επί τη βάσει του νόμου», χάριν της υπακοής και πειθαρχίας, όλα στο όνομα της τάξεως, για το καλό όλων. Πόσοι Πιλάτοι δε νίπτουν τα χέρια τους, πόσοι στρατιώτες δε σπεύδουν να εκτελέσουν τις διαταγές της στρατιωτικής ιεραρχίας, πόσοι άνθρωποι υπάκουα, δουλόπρεπα δεν τους χειροκροτούν, η τουλάχιστον δεν κοιτάζουν σιωπηλά το κακό που θριαμβεύει; Καθώς μεταφέρουμε το σταυρό, καθώς τον προσκυνούμε, καθώς τον ασπαζόμαστε, ας σκεφτούμε τη σημασία του. Τι μας λέει, σε τι μας καλεί; Ας θυμηθούμε το σταυρό ως επιλογή από την οποία κρέμονται τα πάντα στον κόσμο, και που χωρίς αυτόν όλα στον κόσμο γίνονται θρίαμβος του κακού και του σκότους. Ο Χριστός είπε, «εις κρίμα εγώ εις τον κόσμον τούτον ήλθον» (Ιωάν. 9, 39). Σ᾽ αυτή την κρίση, μπροστά στο δικαστήριο της σταυρωμένης αγάπης, της αλήθειας και της καλωσύνης, δικάζεται ο καθένας μας. (www.pemptousia.gr)

Γ' ΚΥΡΙΑΚΗ ΤΩΝ ΝΗΣΤΕΙΩΝ - ΣΤΑΥΡΟΠΡΟΣΚΥΝΗΣΕΩΣ

Η τρίτη Κυριακή των Νηστειών ονομάζεται <<Κυριακή της Σταυροπροσκύνησης>>. Μετά από τη μεγάλη Δοξολογία στον όρθρο, ο Σταυρός μεταφέρεται σε μια σεμνή πομπή στο κέντρο του ναού και παραμένει εκεί όλη την υπόλοιπη εβδομάδα, οπότε στο τέλος κάθε ακολουθίας γίνεται προσκύνηση του Σταυρού.

Αξίζει να σημειωθεί ότι το θέμα του Σταυρού, που κυριαρχεί στην υμνολογία αυτής της Κυριακής, παρουσιάζεται όχι μέσα στα πλαίσια του πόνου, αλλά της νίκης και της χαράς.

Βρισκόμαστε στη μέση της Μεγάλης Σαρακοστής. Από τη μια πλευρά η φυσική και πνευματική προσπάθεια, αν είναι συστηματική και συνεχής, αρχίζει να μας γίνεται αισθητή, το φόρτωμα να γίνεται πιο βαρύ, η κόπωση πιο φανερή. Έχουμε ανάγκη από βοήθεια και ενθάρρυνση. Από την άλλη πλευρά, αφού αντέξουμε αυτή τη κόπωση και έχουμε αναρριχηθεί στο βουνό μεχρι αυτό το σημείο, αρχίζουμε να βλέπουμε το τέλος της πορείας μας και η ακτινοβολία του Πάσχα γίνεται πιο έντονη.

Η Σαρακοστή είναι η σταύρωση του εαυτού μας, είναι η εμπειρία - περιορισμένη βέβαια - που αποκομίζουμε από την εντολή του Χριστού που ακούγεται στο ευαγγελικό ανάγνωσμα αυτής της Κυριακής: <<όποιος θέλει να με ακολουθεί, ας απαρνηθεί τον εαυτό του ας σηκώσει το σταυρό του, και έτσι ας με ακολουθεί>> (Μαρκ.8,34).

Αλλά δεν μπορούμε να σηκώσουμε το σταυρό μας και ν' ακολουθήσουμε το Χριστό αν δεν ατενίζουμε το Σταυρό που Εκείνος σήκωσε για να μας σώσει. Ο δικός Του Σταυρός είναι εκείνος που δίνει νόημα αλλά και δύναμη στους άλλους. 

Αυτό μας εξηγεί το συναξάρι της Κυριακής:
Στη διάρκεια της νηστείας των σαράντα ημερών, κατά κάποιο τρόπο, και μείς σταυρωνόμαστε, νεκρωνόμαστε από τα πάθη, έχουμε την πίκρα της ακηδίας και της πτώσης, γι' αυτό υψώνεται ο τίμιος και ζωοποιός Σταυρός, για αναψυχή και υποστήριξή μας. Μας θυμίζει τα πάθη του Κυρίου και μας παρηγορεί.. Είμαστε σαν τους οδοιπόρους σε δύσκολο και μακρινό δρόμο που, κατάκοποι, κάθονται για λίγο να αναπαυθούν. Με το ζωοποιό Σταυρό γλυκαίνει την πίκρα που νοιώθουμε από τη νηστεία, μας ενισχύει στη πορεία μας στην έρημο έως ότου φθάσουμε στην πνευματική Ιερουσαλήμ με την ανάστασή Του.. Επειδή ο Σταυρός λέγεται Ξύλο Ζωής και είναι εκείνο το ξύλο που φυτεύθηκε στον Παράδεισο, γι' αυτό και οι θείοι Πατέρες τοποθέτησαν τούτο στο μέσο της Σαρακοστής, για να μας θυμίζει του Αδάμ την ευδαιμονία και την πτώση του από αυτή, να μας θυμίζει ακόμα ότι με τη συμμετοχή μας στο παρόν Ξύλο δεν πεθαίνουμε πια αλλά ζωογονούμαστε>>. (www.monipetraki.gr)

Σάββατο 15 Μαρτίου 2014

Η Θεοτόκος στη Βυζαντινή Τέχνη

Η Θεοτόκος στη Βυζαντινή Τέχνη

Δημοσιεύθηκε: 23 Μαρτίου 2013 Κατηγορίες: Ορθόδοξη πίστη
Theotokos vizantini texni_ Glykofilousa_του Τρύφωνος Τσομπάνη,
Λέκτορος Θεολογικής Σχολής ΑΠΘ

Είναι ανθρωπίνως αδύνατον να προσπαθήσει κανείς, σε ένα σύντομο κείμενο ενός περιοδικού, να ασχοληθεί με το πρόσωπο της Κυρίας Θεοτόκου, για την οποία εγράφησαν πάμπολλα και σοφά, από ανθρώπους μεγάλου πνευματικού διαμετρήματος και αγίους Πατέρες της Εκκλησίας. Εδώ πολλές φορές σταματούν και τα λόγια των ποιητών: «ω Εσύ των ουρανών η Πλατυτέρα, που αγκάλιασες τα έθνη και τους λαούς των λαών και των εθνών η θεία Μητέρα, π’ όλους της γης ξεχείλισες τους ναούς».(Σικελιανός)
Το ζήτημα της εικονογραφικής απόδοσης της Θεοτόκου στη βυζαντινή ζωγραφική αναμφίβολα σημάδεψε την επιστημονική σκέψη και ζωή πολλών ειδικών υπάρχει πλουσιότατη βιβλιογραφία για το θέμα, για όσους θα ήθελαν να εγκύψουν περισσότερο.
Εδώ απλώς θα αναφέρουμε τους εικονογραφικούς τύπους που διαμόρφωσε η αγιογραφική-καλλιτεχνική παράδοση στον χώρο της ορθόδοξης Ανατολής. Η παράδοση και η υμνογραφία της Εκκλησίας μας παραδίδει ότι την πρώτη εικόνα της Παναγίας ζωγράφισε ο ευαγγελιστής Λουκάς και πολλές περιοχές καυχώνται για εικόνες που κατέχουν και είναι έργα του αγίου Λουκά. Η αλήθεια είναι ότι από τις σωζόμενες σήμερα εικόνες οι περισσότερες ανάγονται στην εποχή του Ιουστινιανού και ελάχιστες στον 3ον αιώνα.
Theotokos vizantini texni_ panagia IvironΗ εικόνα της Μητέρας με το βρέφος στην αγκάλη ή της καθισμένης σε θρόνο ή την όρθια απεικόνιση της Μητέρας με το βρέφος είναι θέματα που απαντώνται στην κατακόμβη της Πρίσκιλλας στη Ρώμη. Μία άλλη παράσταση που απεικονίζει την Παναγία σε μετωπική στάση με τον Ιησού στο στήθος, κατά τον γνωστό τύπο της Βλαχερνίτισσας, σώζεται στην κατακόμβη Coemeterium Majus. Είναι λοιπόν γενικότερα αποδεκτό σήμερα ότι η μορφή της Παναγίας κόσμησε τους λατρευτικούς χώρους των πρώτων χριστιανών, πριν ακόμη η Σύνοδος της Εφέσου (431) δώσει τις απαντήσεις της στην Νεστοριανή κακοδοξία. Αυτό δεικνύει, βέβαια, πίστη και μεγάλη αγάπη στο πρόσωπο της Κυρίας Θεοτόκου. Έτσι μετά τη Σύνοδο της Εφέσου, οι απεικονίσεις της μορφής της Θεοτόκου θα κατακλύσουν ναούς, βιβλία, σκεύη, και θα πάρει τη θέση Της στο τεταρτοσφαίριο της κόγχης ως η «γέφυρα η μετάγουσα τους εκ γής προς ουρανόν», θα είναι πλέον η Πλατυτέρα των ουρανών, η Μητέρα του Θεού, η τιμιωτέρα των Χερουβίμ, η Βλαχερνίτισσα, η Νικοποιός, η Παράκληση, η Ελεούσα, η Γλυκοφιλούσα, η Κυρία των Αγγέλων, η Χώρα του αχώρητου, η Γαλακτοτροφούσα, η Φοβερά Προστασία, η Οδηγήτρια, η Βρεφοκρατούσα, η ρίζα του Ιεσσαί, η Ζωοδόχος Πηγή, η Αμίαντος, η Αμόλυντος, η Αγγελόκτιστη, η Παναγία του Πάθους και πέρα από τα καθιερωμένα ονόματα που η αγιογραφική παράδοσή μας κατέλειπε, ο κάθε τόπος ήθελε μία δική του Παναγιά, μία δική του Μάννα, που να προστρέχει σε καλές ή δύσκολες ώρες. Η Παναγιά της Τήνου, η Εικοσιφοίνισσα, η των Ιβήρων, η Καταπολιανή, των Βλαχερνών, η Σουμελα, η Παρηγορήτισσα της Άρτας, η Λαμπηνή, και τόσες άλλες που συνέδεσαν το όνομά Της, με το όνομα της πόλεως που προστατεύει και μεσιτεύει για τον λαό της. Όμως παράλληλα διαμορφώθηκαν και κάποια εικονογραφικά θέματα που έμειναν να δηλώνουν τον τύπο της εικόνας της Παναγίας που Ιστορείται. Ο τύπος της Βλαχερνίτισσας π.χ. καθιερώθηκε στην Κωνσταντινούπολη και παρουσιάζει την Παναγία δεομένη, με ή χωρίς τον Χριστό, η «τας αχράντους χείρας υπέρ υμών εξαπλούσα». Θέμα γνωστό ήδη από τις κατακόμβες, που ιστορεί την Παναγία με τα χέρια ανοιχτά σε θέση δεήσεως, το σώμα Της με τα ανοιχτά χέρια σχηματίζουν το σχήμα του σταυρού, το σύμβολο που και στην Παλαιά Διαθήκη (Μωυσής, Ιησούς του Ναυή) συμβόλιζε τη νίκη και την ελευθερία του ανθρώπου.
Theotokos vizantini texni_ panagia paramithiaΗ Παναγία με τη σταυρόσχημη στάση Της δηλώνει την πλήρη παράδοσή Της στο σχέδιο της οικονομίας του Θεού και πως «διά του σταυρού, θα έλθει χαρά εν όλω τω κόσμω». Ο κύριος εικονογραφικός τύπος της ένθρονης Παναγίας με τον Χριστό στη μητρική αγκαλιά Της, να τον κρατεί τρυφερά ή καθισμένο στα πόδια Της και ευλογούντα, ενώ στο αριστερό χέρι κρατεί ειλητάριο, γνωρίζουμε πως είναι θέμα από τα ψηφιδωτά των πιο υπέροχων μνημείων της Ορθοδοξίας, την Αγία Σοφία της Κωνσταντινούπολης και της Νίκαιας (προεικονομαχικά) καθώς και της Θεσσαλονίκης, που μπήκε αμέσως μετά την Εικονομαχία. Θα λέγαμε πως με πρότυπα αυτά, τα υπέροχα δείγματα τέχνης, πλάστηκε ο τύπος της Παναγίας που στόλισε έκτοτε όλες τις αψίδες του αγίου βήματος, όπου συναντούμε αυτό το θέμα. Ο χώρος αυτός θα μείνει για πάντα ο χώρος της Παναγίας όπου θα σημαίνεται η μετοχή Της στο μυστήριο της σωτηρίας του κόσμου, η Παναγία της κόγχης θα συμβολίζει πάντοτε τη γέφυρα τη μετάγουσα «τους εκ γής προς ουρανόν», η «Πλατυτέρα των ουρανών», που «η κοιλία Της γέγονεν άγια τράπεζα, έχουσα τον ουράνιον άρτον, εξ ου πας ο τρώγων ου θνήσκει, ως έφησεν η του παντός θεογεννήτωρ τροφεύς», όπως την υμνεί ο αγ. Ανδρέας Κρήτης. Η Δεομένη, χωρίς τον Χριστό, Παναγία, που πιθανώς εικονιζόταν στην κόγχη των Βλαχερνών, γι’ αυτό και Βλαχερνίτισσα, συμβολίζει την Εκκλησία, γι’ αυτό και ο άγιος Κύριλλος Αλεξανδρείας γράφει πως «υμνούμεν την Αειπάρθενον Μαρίαν, δηλονότι την Αγίαν Εκκλησίαν».
Theotokos vizantini texni_ Panagia_h_Kyria_twn_Aggelwn Αναμφίβολα με τον καιρό το θέμα θα διαφοροποιηθεί και σήμερα ως τύπος της Βλαχερνίτισσας, θεωρείται η Παναγία όρθια ή σε προτομή με τον Χριστό σε μετάλλιο στο στήθος Της, που αρκετές φορές δορυφορείται από δύο αγγέλους των οποίων τα ειλητάρια γράφουν «παρίστανται δουλοπρεπώς τω τόκω σου αι τάξεις αι ουράνιοι εκπληττόμεναι αξίως το της σης ασπόρου λοχείας αειπάρθενε» και «τη αειπαρθένω μητρί του Βασιλέως των άνω δυνάμεων και καθαρωτάτη και αγία, πιστοί πνευματικώς βοήσωμεν», συνήθως δε η επιγραφή που συνοδεύει την παράσταση γράφει: «Η Πλατυτέρα των ουρανών».
Ο εικονογραφικός τύπος της Οδηγήτριας δημιουργήθηκε μετά την Εικονομαχία, όμως η υμνογραφική πληροφορία θέλει την παράσταση να δημιουργείται από τον ευαγγελιστή Λουκά καθώς ψάλλουμε: «άλαλα τα χείλη των ασεβών των μή προσκυνούντων την εικόνα σου την σεπτήν την ιστορηθείσαν υπό του αποστόλου, Λουκά ιερωτάτου την Οδηγήτριαν». Η μεταβυζαντινή τέχνη εικονίζει τον ευαγγελιστή Λουκά να ζωγραφίζει την εικόνα της Θεοτόκου της Οδηγήτριας, η οποία βέβαια πήρε το όνομά της από το γεγονός ότι βρισκόταν η θαυματουργή εικόνα Της στη Μονή των Οδηγών στην Κωνσταντινούπολη και κυρίως για να δηλώσει τον καθοδηγητικό ρόλο της Παναγίας στη ζωή των πιστών, καθώς δείχνει με το δεξί χέρι τον Χριστό, ως τη μοναδική σωτηρία. Ο Φώτης Κόντογλου, περιγράφοντας την εικόνα λέει: «παριστάνεται γυρισμένη ελαφρώς προς τα αριστερά, με κεφαλήν ορθίαν. Με το αριστερό χέρι Της κρατεί τον Χριστόν και το δεξιόν το έχει ακουμβισμένον σεμνώς επί του στήθους. Εις τας αρχαιοτέρας εικόνας το δεξιόν χέρι είναι περισσότερον όρθιον. Ο Χριστός ζωγραφίζεται ως παιδίον τριετές, πλην με έκφρασιν ωρίμου ανδρός, κατά τον λόγον του Παύλου που λέγει: «εις άνδραν τέλειον, εις μέτρον ηλικίας του πληρώματος του Χριστού», συμπληρώνει δε ο Κόντογλου πως ο χαρακτήρ της Θεοτόκου της Οδηγήτριας είναι αυστηρός, δογματικός, και ιερατικός. Μία έρευνα θα επιβεβαιώσει τη θέση του Κόντογλου, όπου πράγματι θα βρούμε την Παναγία να ιστορείται σοβαρή, επίσημη, καταδεχτική και καλωσυνάτη, το χέρι Της σε στάση δεήσεως αλλά και δείξεως συγχρόνως, τυλιγμένη στο μαφόριό Της με τα χρυσά κρόσια ως: «βασίλισσα, εν ιματισμώ διαχρύσω, περιβεβλημένη, πεπικοιλμένη, εν κροσσωτοίς χρυσοίς περιβεβλημένη» κατά τον ψαλμωδό. Χαρακτηριστικό του εικονογραφικού αυτού τύπου είναι ο μνημειακός χαρακτήρας, η κατανομή των όγκων, η εξισορροπημένη σύνθεση των μορφών, η επίσημη στάση που εναρμονίζεται με την ηρεμία που εκπέμπει η μορφή της Παναγίας, στοιχεία που καθιερώνονται σε όλες σχεδόν της εικόνες του ιδίου τύπου. Πρέπει δε να τονίσουμε πως ο εικονογραφικός αυτός τύπος καθιερώθηκε και έγινε αγαπητός από πολλά αγιογραφικά εργαστήρια σε όλον τον ορθόδοξο κόσμο.
Theotokos vizantini texni_ panagia-pantanassa-vatopaidiouΗ παλαιότερη από τις ρωσικές απεικονίσεις της Οδηγήτριας ιστορείται τον 12ο μ.Χ. αιώνα στο Νόβγκοροντ, κατά τον 14ο δε αιώνα διαδόθηκε ευρύτατα σε όλα τα Βαλκάνια. Στη ρωσική ευσέβεια η Οδηγήτρια έχει μία ιδιαίτερη θέση στην εκκλησιαστική και εθνική ζωή, καθώς εθεωρείτο η προστάτις των βασιλέων κατά τις δύσκολες πολεμικές αναμετρήσεις, η εικόνα που συνένωσε τις δυο βασιλικές οικογένειες των Μονομάχων της Κωνσταντινουπόλεως και του Γιαροσλάβ και η εικόνα που ένωσε δύο παραδόσεις, τη βυζαντινή με τη ρωσική. Μετά την πτώση της βασιλεύουσας οι Ρώσοι θεωρούσαν την εικόνα της Οδηγήτριας ως «αποκλειστική» προστάτιδα του ρωσικού λαού. Τα αντίγραφα της Παναγίας της Οδηγήτριας κατέκλυσαν τους ναούς και τις μονές των Βαλκανίων. Ένας ακόμα βασικός λόγος που η εικόνα της Οδηγήτριας αγαπήθηκε από τον λαό είναι το περιεχόμενο της εικόνας, διότι συγκεφαλαιώνει την τελεία κοινωνία της ανθρώπινης (Μητέρα) με τη θεία φύση (Χριστός-Λόγος), και υπογραμμίζει την τρυφερότητα και την αγάπη του Θεού για τον κόσμο. Δηλώνεται έτσι ο πόθος του Θεού να γίνει άνθρωπος, για να κάνει τον άνθρωπο θεό.
Η Παναγία η Γλυκοφιλούσα είναι ένας άλλος εικονογραφικός τύπος, ιδιαίτερα αγαπητός, που απαντάται σε τοιχογραφίες και φορητές εικόνες. Η Παναγία είναι ντυμένη, όπως στην Οδηγήτρια, το ίδιο και ο Χριστός ο οποίος κάθεται στο δεξί ή αριστερό χέρι της Μητέρας Του και με μία κίνηση όλο τρυφερότητα προσπαθεί να αγκαλιάσει και να χαϊδέψει τη Μητέρα Του. Τα μεγάλα εκφραστικά μάτια της Παναγίας κοιτούν προς τον Χριστό με βλέμμα στοργής, αλλά και γεμάτα σκέψεις για το μελλούμενο πάθος του Υιού Της, βυθισμένο σε μύχιους καημούς. Στο σφιχταγκάλιασμα των δύο μορφών συνυφαίνεται η ουσία της Σάρκωσης και του Πάθους που μεγαλύνουν την Θεοτόκο. Παρόμοιο θέμα με τον Χριστό καθήμενο στην αγκαλιά της Παναγίας, κρατώντας το χέρι Της και δύο άγγελοι στο πάνω μέρος της εικόνας, οι οποίοι κρατούν τα σύμβολα του πάθους, ιστορούν τον τύπο της Παναγίας του Πάθους. Ο τύπος αυτός εμφανίζεται από τον 12ο αιώνα και ολοκληρώνεται εικαστικά κατά τον 15ο αιώνα, από τους Κρητικούς ζωγράφους της εποχής. Η δημιουργία του αποδίδεται στον Ανδρέα Ρίτζο που ζωγραφίζει συχνά το θέμα. Προδρομική, θα λέγαμε μορφή του θέματος θα μπορούσε να θεωρηθεί η Παναγία η Αρακιώτισσα στα Λαγουδέρα της Κύπρου. Χαρακτηριστικό της παράστασης η στροφή της κεφαλής του Χριστού προς τον άγγελο που φέρει τα σύμβολα του πάθους Του. Ο τύπος της Παναγίας της Ελεούσης αντιγράφει -θα λέγαμε- τον προηγούμενο τύπο, με σχετική διαφοροποίηση στη στάση του σώματος του Χριστού, που εδώ είναι στραμμένος προς τη Μητέρα Του. Για το επίθετο Ελεούσα, πιθανολογείται πως προέρχεται από λατρευτική εικόνα του ναού της Παναγίας της Ελεούσης, που ίδρυσε στην Κωνσταντινούπολη ο Ιωάννης Κομνηνός. Η Παναγία η Βρεφοκρατούσα είναι τύπος ευρύτατα διαδεδομένος, έχει όλα τα εικονιστικά στοιχεία της Ελεούσης, η θέση του Χριστού ποικίλλει από εικόνα σε εικόνα· άλλοτε τον κρατεί η Παναγία στ’ αριστερά Της και άλλοτε στα δεξιά. Στο θέμα υπάρχει μία οπτική επικοινωνία μεταξύ Παναγίας και Χριστού, σαν να αναπτύσσεται ένας εσωτερικός διάλογος. Σε πολλές περιπτώσεις που ο Χριστός φέρεται στο δεξί χέρι της Θεοτόκου ο λαός αποκαλεί την εικόνα Παναγία η Δεξιά η Δεξιοκρατούσα. Στον τύπο της Βρεφοκρατούσης θα δούμε πολλές φορές την Παναγία Ένθρονη, χαρακτηριστική η εικόνα του Έμμ. Τζάνε (1664). Ένθρονη επίσης ιστορείται και Παναγία η Αγγελόκτιστος, η Κυρία των Αγγέλων, σε στάση μετωπική, ο Χριστός κάθεται στα γόνατα Της, η δε Παναγία με στοργικότητα τον κρατεί στην αγκάλη Της, ενώ το δεξί Της χέρι ακουμπά στον ώμο του Χριστού. Στην εικόνα υπάρχει και η παρουσία δύο αγγέλων, στο άνω μέρος της εικόνος. Η παράσταση της ένθρονης Παναγίας ήταν γνωστή από τις πρώτες εικονιστικές μαρτυρίες, αλλά βέβαια κατά τον 15ο και 16ο αιώνα, χάρη στους Κρητικούς ζωγράφους, έγινε ευρύτατα γνωστή. Οι περισσότερες γνωστές κρητικές εικόνες στον τύπο αυτό προέρχονται από το εργαστήριο του Αν. Ρίτζου. Στα γνωστά εικονογραφικά πρότυπα με ελάχιστες διαφορές, κινούνται και τα άλλα εικονογραφικά έργα, που έχουν ως θέμα τους την Κυρία Θεοτόκο. Αυτές είναι οι παραστάσεις της Ζωοδόχου Πηγής, της Φλεγόμενης Βάτου, της Ρίζης του Ιεσσαί, της Δεήσεως, όπου παριστάνεται η Παναγία, με τον Τίμιο Πρόδρομο να παραστέκουν τον Χριστό (το λεγόμενο τρίμορφο), στον τύπο επίσης της Ελεούσης απαντώνται οι εικόνες Παναγία η Αμίαντος ή Αμόλυντος, η Γαλακτοτροφούσα, το Ρόδον το Αμάραντον και πάμπολλες άλλες εικόνες που είναι ταυτισμένες με κάποιες ιδιαίτερες περιοχές, απ’ όπου παίρνουν και το όνομά τους. Ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι παραστάσεις που έχουν να κάνουν με τη ζωή της Παναγίας και με τη δράση Της.
Αναφέρουμε ενδεικτικά, κάποιες παραστάσεις διότι η κάθε μία από μόνη της αποτελεί ένα ολόκληρο κεφάλαιο μελέτης, όπως Επταβηματίζουσα, η Γέννηση της Θεοτόκου, Τα Εισόδια, ο Ευαγγελισμός, η Ανάληψη, ο Ασπασμός με την Ελισάβετ, η παρουσία Της στη Γέννηση του Χριστού, στην Υπαπαντή, στο Θείο Πάθος, στα Θαύματα του Χριστού (γάμος εν Κανά κλπ.) και βεβαίως η μεγαλειώδης παράσταση της Κοιμήσεως της Θεοτόκου.
Η λατρεία, η αγάπη και ο θαυμασμός προς την Παναγία έδωσε όχι μόνο πλήθος ονομάτων, αλλά και πλήθος θεμάτων εικονογραφικών, που δημιούργησε ο σεβασμός, η ευσέβεια, και η πίστη, του λαού μας. Όσα και να γράψει κανείς θα είναι πολύ φτωχά για να υμνήσουν την Παναγιά μας, τη γλυκύτατη μητέρα του κόσμου. Οι ποιητές μας αφιέρωσαν αρκετούς ύμνους και οι υμνογράφοι μας κατέγραψαν το δόγμα, δηλαδή την εμπειρία της Εκκλησίας για τη Θεοτόκο, και ακόμα δεν είμαστε βέβαιοι αν κατάφεραν να περιγράψουν τη μορφή Της.
Εμείς απλώς ψελλίσαμε κάποιες λέξεις περιγράφοντας τη μορφή της Θεοτόκου στη βυζαντινή τέχνη και ως επίλογος έρχεται η φράση του ποιητή του ειρμού της θ’ ωδής των Χριστουγέννων: «Ω ξένον θαύμα, καινουργών τους φθαρέντας και προς φως επανάγον το ανέσπερον Κόρη».
Πηγή: Περιοδικό «Ερώ», Κέντρο Ενότητος και Μελέτης-Προβολής των Αξιών μας, τεύχος 9ο, Ιανουάριος-Μάρτιος 2012, Θεσσαλονίκη